Uitgeverij Bruna vroeg me of ik eens een recensie wilde schrijven over een boek: ‘Het verborgen leven van bomen’, door Peter Wohlleben. Doe ik graag!
Uit de ondertitel kun je meteen opmaken waar het heen gaat: ‘Wat ze voelen, hoe ze communiceren – ontdekkingen uit een onbekende wereld’. Bomen knuffelen dus. Of niet? De schrijver heeft bosbouw gestudeerd en heeft lang in het bosbeheer gewerkt. Geen leek dus.
We zullen zien. Per hoofdstuk wordt een aspect van het leven van bomen belicht: bijvoorbeeld hoe bomen samenwerken (voor zover je dat zo kunt noemen) en de sapstroom.
In het geval van die samenwerking creëert de schrijver – en dat is meteen mijn enige kritiekpunt – een antropomorfisme (het toeschrijven van menselijke eigenschappen aan een niet menselijk leven; een dier of een plant, een boom).
Een bos kun je zien als een organisme, waar zwakke exemplaren soms vergroeien met gezonde exemplaren en zo in leven blijven. Soms gaat het om een wat losse verbinding via het schimmelnetwerk van de bomen, dat de wortelpunten onthult en zo de voedingsstoffenuitwisseling helpt. Tot zover heb ik geen probleem. Maar wel met “Hij kreeg ondersteuning van de buurbomen (…)”. En later: “Maar waarom zijn bomen zulke sociale wezens?”.
Het zijn juist die antropomorfismen die me wat tegenstaan. Ik lees graag over hoe bossen werken, over bomen die in symbiose kunnen leven. En dat beschrijft Wohlleben ook. Maar dat bomen in symbiose kunnen leven maakt ze niet sociaal; voor het in stand houden van een sociale structuur is veel meer nodig dan waar bomen toe in staat zijn. Al zal de schrijver het daar niet mee eens zijn, want die meent dat bomen communiceren. Tja. Leuke discussie voor bij het bier.
Maar soms laat Wohlleben die aannames achterwege. Op toegankelijke wijze beschrijft hij de biologie van bossen en bomen, duidelijk op kennis gebaseerd. Het hoofdstuk over de sapstroom, bijvoorbeeld. Over de sapstroom van bomen is eigenlijk nog steeds geen wetenschappelijke consensus, en dat maakt het fenomeen mysterieus. Zo’n hoofdstuk trekt dan ook meteen de aandacht. Daar is hij wat mij betreft op zijn sterkst, en dat maakt het boek de moeite waard.
Conclusie
Ik kan het boek aanraden aan iedereen die meer wil weten over bossen en bomen, maar zich niet door taaie theorieën heen wil worstelen. Diegene moet dan wel – zoals ik – af en toe de antropomorfismen negeren. En ik raad het boek aan voor de bomenknuffelaar, die het in een avond uit zal lezen, juist vanwege de antropomorfismen.
Peter Wohlleben: Het verborgen leven van bomen. Uitgeverij Bruna.